ટોયલેટ મેન ઓફ ઈન્ડિયા! જે એક વિચારથી બન્યા શૌચાલય ક્રાંતિના પ્રણેતા, કહાની સ્વચ્છ..

Toilet Man of India Latest News : બ્રાહ્મણ પરિવારમાં જન્મેલા બિંદેશ્વર પાઠકે પોતાનું જીવન સ્વચ્છતા માટે સમર્પિત કર્યું, ભારતભરમાં પ્રવાસ કર્યો અને જાતે સફાઈ કામદાર પરિવારો સાથે રહીને સંશોધન કર્યું.

Toilet Man of India : Toilet Man of India શબ્દ સાંભળીએ એટલે આપણે બધાને એક જ નામ યાદ આવે અને છે કે બિંદેશ્વર પાઠક. બ્રાહ્મણ પરિવારમાં જન્મેલા બિંદેશ્વર પાઠકે પોતાનું જીવન સ્વચ્છતા માટે સમર્પિત કર્યું હતું. તેમણે દેશમાં તમામ જાતિ અને વર્ગની સીમાઓ ભૂંસી નાખવામાં સફળતા મેળવી. તેઓ સુલભ ઈન્ટરનેશનલ નામની ભારતીય સામાજિક સેવા સંસ્થાના સ્થાપક હતા. બિંદેશ્વર પાઠકનું સ્વપ્ન દેશને સ્વચ્છ રાખવાનું હતું અને તેમણે દેશના ખૂણે ખૂણે સ્વચ્છતાના મહત્વનો પ્રચાર કર્યો. ચાલો ટોયલેટ મેન ઓફ ઈન્ડિયા (Toilet Man of India) ની સફર પર એક નજર કરીએ.

જાતે સફાઈ કામદાર પરિવારો સાથે રહીને સંશોધન કરો

બિંદેશ્વર પાઠક 1968માં બિહાર ગાંધી શતાબ્દી ઉજવણી સમિતિના ભાંગી-મુક્તિ સેલમાં જોડાયા ત્યારે તેઓ જાતે જ સફાઈ કામદારોની દુર્દશાથી વાકેફ થયા. જેમણે જાતે સફાઈ કામ દૂર કરવા માટે પોતાનો જીવ જોખમમાં મૂકવો પડ્યો. તેમણે તે સમયે ભારતભરમાં પ્રવાસ કર્યો અને જાતે સફાઈ કામદાર પરિવારો સાથે રહીને સંશોધન કર્યું. માર્ગદર્શક તરીકે તે અનુભવનો ઉપયોગ કરીને તેમણે માત્ર મેન્યુઅલ સફાઈ કામદારો પ્રત્યે સહાનુભૂતિ દર્શાવીને કામ કરવાનું નક્કી કર્યું, પણ કારણ કે તેમને લાગ્યું કે મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જિંગ એ અમાનવીય પાસું છે જે આખરે સમકાલીન ભારતીય સંસ્કૃતિ પર નકારાત્મક અસર કરશે.

આ અમાનવીય કૃત્ય જોઈને પાઠકે 1970માં સુલભ ઈન્ટરનેશનલની સ્થાપના કરી. સુલભ ઇન્ટરનેશનલ એ એક સામાજિક સેવા સંસ્થા છે જે માનવતાવાદી આદર્શો સાથે તકનીકી પ્રગતિને જોડે છે. સંસ્થામાં 50,000 સ્વયંસેવકો છે. તેમણે સુલભ શૌચાલયોને આથોના છોડ સાથે જોડીને બાયોગેસ ઉત્પાદનનો સર્જનાત્મક ઉપયોગ કર્યો. તેમણે તેને 30 વર્ષ કરતાં વધુ પહેલાં ડિઝાઇન કર્યું હતું જે હવે અવિકસિત દેશોમાં દરેક જગ્યાએ સ્વચ્છતાનો પર્યાય બની ગયો છે.

1.3 મિલિયન શૌચાલય બનાવ્યા

નોંધનિય છે કે, બિંદેશ્વર પાઠક ભારતમાં મેન્યુઅલ સફાઈ કામદારોની સ્થિતિ સુધારવા માટે તેમના વ્યાપક અભિયાન માટે જાણીતા હતા. તેમની સુલભ સંસ્થાએ ભારતીય ઘરોમાં અંદાજે 1.3 મિલિયન શૌચાલય, તેમજ 54 મિલિયન સરકારી શૌચાલયો, સસ્તું ટુ-પીટ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને બનાવ્યા છે.

વિગતો મુજબ બિંદેશ્વર પાઠકનો જન્મ 2 એપ્રિલ, 1943ના રોજ હાજીપુર બિહારમાં થયો હતો. તેમણે 1964માં બનારસ હિન્દુ યુનિવર્સિટીમાંથી સમાજશાસ્ત્રમાં ડિગ્રી મેળવી હતી. 1980માં પટના યુનિવર્સિટીમાંથી માસ્ટર્સ અને 1985માં PHD કર્યું. ડૉ. પાઠક એક સક્રિય વક્તા અને લેખક હતા. તેમણે ઘણા પુસ્તકો પ્રકાશિત કર્યા હતા જેમાંથી એક ધ રોડ ટુ ફ્રીડમ હતું.

ભારતના જાણીતા સામાજિક કાર્યકર અને સુલભ ઈન્ટરનેશનલના સ્થાપક બિંદેશ્વર પાઠકનું 15 ઓગસ્ટ 2023ના રોજ 80 વર્ષની વયે અવસાન થયું. 80 વર્ષીય ડૉ.બિંદેશ્વર પાઠકને પદ્મ ભૂષણથી નવાજવામાં આવ્યા હતા. સુલભ ઈન્ટરનેશનલના સ્થાપક અને સામાજિક કાર્યકર્તા બિંદેશ્વર પાઠકને પણ મરણોત્તર પદ્મ વિભૂષણથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા છે.